នេះជាកិច្ចសម្ភាសន៍ភាគ២ ក្នុងកម្មវិធី IDEA TALK របស់សារព័ត៌មាន ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី នៅថ្ងៃពុធ ទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ ស្ដីអំពី «តើសម្ពន្ធមិត្តអាមេរិកក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិក នឹងមានជំនឿចិត្តប៉ុនណាក្នុងការដកទ័ពចេញពីទីក្រុងកាប៊ុល ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដើម្បីផ្ដោតលើយុទ្ធសាស្ត្រគោលនយោបាយការបរទេសអាមេរិក?»។
វាគ្មិនចូលរួមក្នុងកម្មវិធីនេះមានលោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស (Olivia Enos) អ្នកវិភាគគោលនយោបាយជាន់ខ្ពស់មជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាអាស៊ី វិទ្យាស្ថាន Davis ដើម្បីសន្តិសុខជាតិ និងគោលនយោបាយការបរទេសមូលនិធិ The Heritage ក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ឌីស៊ី និងលោកស្រី ស៊ូ ឡាក់ (Sue Lak) ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាសហគមន៍ខ្មែរ-អាមេរិក មានមូលដ្ឋាននៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា។
លោក ហាស់ សាន៖ ពីម្សិលមិញនៅក្នុងកម្មវិធី Idea Talk ខ្ញុំបាននិយាយជាមួយអ្នកសារព័ត៌មាន និងអ្នកនិពន្ធដ៏ល្បីល្បាញម្នាក់អំពីកម្ពុជានៅឥណ្ឌូចិន និងអាហ្វ្រិក អ្នកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊ែកឃឺ ព្យាយាមប្រៀបធៀបការកាន់កាប់របស់ខ្មែរក្រហមក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ និងការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមតាលីបង់នៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន។
បន្ទាប់ពីអាមេរិកបណ្តេញពួកតាលីបង់ចេញពីអំណាច និងជួយគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលសម្ពន្ធមិត្ត ទម្រង់សេរីភាព និងគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យមួយចំនួនត្រូវបានដាក់ចេញនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដូចជាសេរីភាព និងការគោរពសិទ្ធិស្ត្រី និងក្មេងស្រី។ ឥឡូវនេះ យើងចាកចេញពីអាហ្វហ្គានីស្ថានដែលគាំទ្រដោយប្រទេសលោកខាងលិចឲ្យស្ថិតក្រោមការអាណិតអាសូររបស់ក្រុមតាលីបង់។
តើលោកស្រី ស៊ូ គិតថាអាមេរិកបរាជ័យក្នុងការរៀនសូត្រពីអតីតកាលដែរឬទេ? តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បីបង្ហាញដល់សម្ពន្ធមិត្តរបស់យើងថា ពួកគេអាចទុកចិត្តអាមេរិកបាន?
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ ខ្ញុំគិតថា រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកមិនបានរៀនសូត្រពីអតីតកាលទេ ព្រោះជាបច្ចេកទេស លោកមិនអាចប្រៀបធៀបប្រទេសកម្ពុជាទៅនឹងអាហ្វហ្គានីស្ថានបានទេ ពីព្រោះអាហ្វហ្គានីស្ថាន និងអាមេរិកមានសង្គ្រាមអូសបន្លាយជិតពីរទសវត្សរ៍ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៩ ដល់ឆ្នាំ២០២១។ ការសម្រេចចិត្តរបស់ប្រធានាធិបតីនីមួយៗធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់អាហ្វហ្គានីស្ថានយ៉ាងខ្លាំង។ ចំណែកឯនៅកម្ពុជាវិញ មិនមែនជាសង្គ្រាមដែលអូសបន្លាយពេលពីរទសវត្សរ៍ទេ។
ក្រុមតាលីបង់ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកលើកស្ទួយនៅពេលដែលពួកគេត្រូវបានបណ្តុះបណ្តាលដោយ CIA ដើម្បីដណ្តើមការកាន់កាប់ពីរុស្ស៊ី ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមត្រជាក់។ ភាគច្រើនដែលពួកគេជាផ្នែកមួយនៃសម្ពន្ធមិត្តរបស់យើងនៅចំណុចមួយ។
ដូច្នេះ យើងមិនអាចប្រៀបធៀបកម្ពុជាទៅអាហ្វហ្គានីស្ថានទេ ព្រោះនៅទីនេះមានសង្គ្រាមពីរទសវត្សរ៍ ហើយកម្ពុជាមិនមានពាក្យពីរទសវត្សរ៍ទេ ប៉ុន្តែសេណារីយ៉ូដែលពួកគេកាន់កាប់ ជារឿងដ៏សោកសៅ។ លោកបាននិយាយថា ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានមានប្រជាជនជាងពីរលាននាក់…!
លោក ហាស់ សាន៖ ប្រជាជនអាហ្វហ្គានីស្ថានមានប្រហែល ៤០លាននាក់ រួមទាំងពួកតាលីបង់ផង។
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ មានគ្រប់សញ្ជាតិនៅទីនោះ តើត្រូវជម្លៀសពលរដ្ឋ ៤០លាននាក់ទាំងនោះចេញយ៉ាងដូចម្តេច? ជាពិសេសនៅពេលពួកតាលីបង់កាន់កាប់ប្រទេស។ ដូច្នេះយើងត្រូវការកងទ័ពអាមេរិកនៅទីនោះដើម្បីការពារពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថាន ទោះបីជាយើងមានកងទ័ពរបស់យើងនៅទីនោះក៏ដោយ ប៉ុន្តែយើងក៏មានពលរដ្ឋអាមេរិកដែលនៅតែជាប់គាំងនៅទីនោះក្នុងពេលឥឡូវនេះ ក្រោយថ្ងៃទី៣១ ខែសីហា។
តើនរណានឹងធានាឱ្យពលរដ្ឋអាមេរិកពីការជាប់គាំងនៅអាហ្វហ្គានីស្ថានពីចម្ងាយ? ពួកគេជាប់គាំងនៅទីនោះដើម្បីគាំទ្រ និងការពារខ្លួន។ បញ្ហាធំ គឺថ្ងៃទី៣១ ខែសីហា តើអ្នកណានឹងការពារពលរដ្ឋអាមេរិក និងពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានទាំងនោះនៅពេលដែលកងទ័ពរបស់យើងត្រូវបានដកចេញ។
លោក ហាស់ សាន៖ ខ្ញុំយល់ពីការលើកឡើងរបស់លោកស្រី ដើម្បីជួយដល់កងទ័ពអាមេរិកនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន វត្តមានកងទ័ពនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន យើងត្រូវការការគាំទ្រជាសាធារណៈពីពលរដ្ឋអាមេរិក។ ដូចលោកស្រី អូលីវៀ លើកឡើងពីការគាំទ្រជាសាធារណៈចំពោះកងទ័ពនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន គឺលែងមានទៀតហើយ។ ខ្ញុំទាយថា ប្រធានាធិបតីណាក៏ដោយ សូម្បីតែប្រធានាធិបតី ត្រាំ ប្រធានាធិបតី អូបាម៉ា បានសម្រេចចិត្តលុបចោលប្រតិបត្តិការធំៗនៅក្នុងប្រទេសក្នុងឆ្នាំ២០១៤។ ប្រធានាធិបតី ត្រាំ ក៏ចង់ដកកងទ័ពអាមេរិកចេញពីអាហ្វហ្គានីស្ថានដែរ។ គ្មានប្រធានាធិបតីណាម្នាក់ចង់ឱ្យកងទ័ពរបស់យើងនៅទីនោះធ្វើសង្គ្រាមដោយគ្មានបញ្ចប់ ដោយគ្មានឈ្មោះកងទ័ពត្រូវត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ។
ការចង្អុលដាក់គ្នា ឬការស្ដីបន្ទោសនរណាម្នាក់ចំពោះការបរាជ័យ ឬកំហុសរបស់យើង គឺជារឿងងាយស្រួលបំផុតដែលត្រូវធ្វើឬនិយាយ។ អ្នកស្រី អេលីហ្សាប៊ែត ប៊ែកឃឺបាននិយាយថា យើងដឹងថារដ្ឋាភិបាលខ្លះពុករលួយ ប៉ុន្តែយើងនៅតែគាំទ្រពួកគេ។ យើងមានន័យថា សហរដ្ឋអាមេរិក។
លោកស្រី អូលីវៀ តើយើងចៀសវាងកំហុសនាពេលអនាគតនៅពេលយើងបន្តផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់យើងនៅបរទេសយ៉ាងដូចម្តេច? តើការទូតតែមួយគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោក អាចធានាផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់យើងបានដែរឬទេ?
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ លោកសួរសំណួរមួយដែលមានតម្លៃមួយលានដុល្លារ ខ្ញុំសង្ឃឹមថាខ្ញុំមានចម្លើយជាទីពេញចិត្ត។
លោក ហាស់ សាន៖ ចម្លើយណាមួយក៏ពេញចិត្តដែរ។
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ វាជាការប្រឈមដ៏ពិបាកមិនគួរឱ្យជឿក្នុងការសម្លឹងមើលអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ខ្ញុំត្រេកអរដែលលោកនិយាយអំពីល្បែងស្ដីបន្ទោសគ្នា។ មានការចំណាយពេលច្រើននៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្យាយាមកំណត់ថា អ្នកណាត្រូវស្ដីបន្ទោសចំពោះបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះ។ ជនជាតិអាមេរិកស្បែកស និងអ្នកធ្វើគោលនយោបាយអាមេរិកាំងស្បែកស និងមនុស្សនៅក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនត្រូវធ្វើ មិនត្រូវគិតថានរណាត្រូវស្ដីបន្ទោសនោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវរកមើលថា តើបានធ្វើខុសអ្វីខ្លះ ហើយធ្វើម៉េចមិនធ្វើខុសម្តងទៀត។ ជាតម្រូវការពិតប្រាកដដើម្បីស្វែងរក រៀនសូត្រពីមេរៀនអស់ពីបេះដូងសម្រាប់អាមេរិក។
សម្រាប់ខ្ញុំ ប្រសិនបើមានមេរៀនណាមួយ យើងមិនប្រកាសនៅពេលលោកចាកចេញ លោកយកមនុស្សចេញអស់ជាមុន កំហុសនោះនឹងមិនកើតឡើងម្តងទៀតទេ។ ក៏មានបរាជ័យផ្នែកចារកម្មដ៏ធំមួយនៅទីនេះដែរ ព្រោះរដ្ឋបាល បៃដិន បាននិយាយថា ពួកគេរន្ធត់ចិត្តនៅពេលដែលក្រុមតាលីបង់អាចចាប់យកមកកាន់កាប់បានយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ពួកគេបានប៉ាន់ប្រមាណថា ពេលវេលាចាប់ពី ១៨ខែទៅមួយឆ្នាំសម្រាប់ពួកអាល់កៃដា បង្កើតឡើងវិញ ប៉ុន្តែការប៉ាន់ស្មានទាំងនោះផ្អែកលើថា ក្រុមតាលីបង់មិនអាចដណ្តើមយកអាហ្វហ្គានីស្ថានមកវិញបានលឿនទេ។
ខ្ញុំបានអានកាសែត Wall Street Journal នៅព្រឹកមិញនេះ ខ្ញុំភ្ញាក់ផ្អើល ហាក់ដូចជាការបរាជ័យផ្នែកស៊ើបការណ៍សម្ងាត់ដ៏ធំ។ វានឹងមានការងារជាច្រើនទៀតដែលត្រូវធ្វើ ដើម្បីឱ្យយល់ច្បាស់អំពីស្ថានភាពនៅមូលដ្ឋាន នៅពេលយើងធ្វើការសម្រេចចិត្តទាំងនេះ។ មានមេរៀនជាច្រើនដែលត្រូវរៀន។
លោក ហាស់ សាន៖ ខ្ញុំយល់ស្រប ការបរាជ័យផ្នែកស៊ើបការណ៍គឺជាផ្នែកមួយនៃការជម្លៀសដ៏ច្របូកច្របល់នោះ។
សូមក្រឡេកមើលប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសតូច មានផលប្រយោជន៍តិចតួច បើប្រៀបធៀបទៅនឹងអាមេរិក វៀតណាម ឬថៃ។ អនុប្រធានាធិបតី កាម៉ាឡា ហារីស គ្រោងនឹងធ្វើទស្សនកិច្ចទៅប្រទេសទាំងពីរនៅក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នាពេលខាងមុខរបស់លោកស្រី។ លោកស្រីត្រូវបានគេរំពឹងថានឹងនិយាយអំពីសន្តិសុខតំបន់នៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី និងអំពីសុខភាពទូទៅនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ នេះបើយោងតាមប្រភពរបស់យើង។ អ្នកខ្លះនិយាយថា ជនផ្ដាច់ការដូច ហ៊ុន សែន បានឆ្លៀតយកប្រយោជន៍ពីជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩ ហើយព្យាយាមបង្ហាញប្រជាជនថា ពួកគេយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាជន ខណៈពេលដែលពង្រឹងអំណាច។
លោកស្រី ស៊ូ តើប្រជាជនខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស ជាពិសេសជនជាតិអាមេរិកដើមកំណើតខ្មែរនៅសហរដ្ឋអាមេរិក អាចធ្វើអ្វីបានដើម្បីបញ្ច្រាសនិន្នាការនេះ?
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ សុំទោស ខ្ញុំមិនយល់ពីសំណួរទេ។
លោក ហាស់ សាន៖ អ្នកខ្លះនិយាយថា ជនផ្ដាច់ការដូច ហ៊ុន សែន បានឆ្លៀតយកប្រយោជន៍ពីការរីករាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ ហើយព្យាយាមបង្ហាញប្រជាជនថា ពួកគេយកចិត្តទុកដាក់ គាត់ខ្វល់ខ្វាយអំពីសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាជន ខណៈដែលការពង្រឹងអំណាចរបស់គាត់ មិនត្រឹមតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ ក៏មាននៅកន្លែងផ្សេងទៀតដែរ។ ចំពោះមុខប្រទេសកម្ពុជាទាក់ទងពេលវេលា និងអំណាច តើប្រជាជនកម្ពុជានៅក្រៅប្រទេស ជាពិសេសជនជាតិអាមេរិកដើមកំណើតខ្មែរនៅសហរដ្ឋអាមេរិក តើយើងអាចធ្វើអ្វីបានដើម្បីបញ្ច្រាសវេននេះ? តើលោកស្រីបានធ្វើការយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយរដ្ឋបាល ឬសមាជិកសភាមកពីភាគីទាំងពីរដែរឬទេ?
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ ខ្ញុំបានធ្វើ យើងកំពុងធ្វើការទ្វេភាគី បង្កើតទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីរឹងមាំជាមួយអាមេរិកនៅអាមេរិក។ បញ្ហាគឺទាក់ទងនឹងការសម្រេចចិត្តរបស់ ហ៊ុន សែន ក្នុងការក្តោប និងពង្រឹងអំណាចរបស់គាត់។ ពេលនេះ នៅកម្ពុជាគាត់ជាមនុស្សមានកិត្តិនាម។ គាត់គ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា ព្រោះគ្មានបក្សណាប្រឆាំងបក្សគាត់ទេ។ ការប្រើប្រាស់ជំងឺរាតត្បាត ជាពិសេសវ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ គាត់និយាយថាគាត់បានទទួលជំនួយច្រើនពីប្រទេសចិន។
ខ្ញុំមិនដឹងចំនួនពិតប្រាកដទេ មុនពេលមានជំងឺរាតត្បាតមានមនុស្សតិចណាស់ដែលបានរងផលប៉ះពាល់ដោយជំងឺកូវីដ-១៩ ប៉ុន្តែក្រោយពីទទួលបានវ៉ាក់សាំងដែលបានបរិច្ចាគពីប្រទេសចិន ប្រជាជនខ្មែរច្រើនណាស់បានឆ្លងជំងឺកូវីដ-១៩។ ខ្ញុំមិនដឹងថាតើគាត់កំពុងសម្ដែងធ្វើជាព្រះនៅកម្ពុជា គាត់គ្រប់គ្រងឈុតឆាក និងសេណារីយ៉ូនៅកម្ពុជា ខ្ញុំមិនដឹងច្បាស់ទេ។
ខ្ញុំមិនមានអ្វីត្រូវនិយាយច្រើនអំពីលោក ហ៊ុន សែន ទេ។ គាត់ជាអ្នកគ្រប់គ្រង លុះត្រាតែមានអ្នកប្រឆាំងគាត់ តតាំងជាមួយគាត់ ឬមានអំណាចណាមួយផ្លាស់ប្ដូរការរឿងរ៉ាវនៅកម្ពុជា ទើបយើងអាចឃើញភាពខុសគ្នា។ ប៉ុន្តែរហូតមកដល់ពេលនេះ គាត់អាចគ្រប់គ្រងអ្វីៗសព្វយ៉ាង។
លោក ហាស់ សាន៖ សូមអញ្ជើញលោកស្រី អូលីវៀ!
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់បន្ថែមបន្តិចថា កម្ពុជានឹងស្ថិតនៅក្នុងចំណុចមួយនេះរហូតដល់ឆ្នាំក្រោយ ព្រោះកម្ពុជានឹងក្លាយជាប្រធានអាស៊ាន។ មនុស្សជាច្រើននៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកព្រួយបារម្ភអំពីការធ្វើជាប្រធានអាស៊ាន ដោយសារតែមានជម្លោះជាច្រើន ជាពិសេសរដ្ឋប្រហារនៅភូមា ទំនងជាដោះស្រាយមិនបានដោយប្រធានកម្ពុជា ឬខ្ញុំមើលមិនឃើញគាត់និយាយតំណាងឲ្យសមាជិកអាស៊ានផ្សេងទៀត ដើម្បីព្យាយាមធ្វើឱ្យភូមាទទួលខុសបន្តិចណាសោះ ធ្វើឱ្យមានការវិវឌ្ឍទៅមុខលើបញ្ហាប្រឈមការទូតរបស់ខ្លួន។
មនុស្សក្នុងរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកជាច្រើនមានការព្រួយបារម្ភអំពីបញ្ហានេះ ដោយសារតែមានការដើរថយក្រោយជាច្រើននៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ខ្ញុំយល់ថា ក្នុងនាមជាប្រធាន រដ្ឋបាល បៃដិន មានឱកាសបន្ថែមទៀតបង្កើនសម្ពាធលើកម្ពុជា ព្រោះទំនងជាមានកិច្ចប្រជុំច្រើនទៀតដែលអ្នកការទូតអាមេរិកនឹងនៅក្នុងបន្ទប់តែមួយជាមួយអ្នកការទូតកម្ពុជា។
ខ្ញុំយល់ថាមានមធ្យោបាយដែលអាចឱ្យយើងគិតអំពីបញ្ហាដាក់ទណ្ឌកម្ម ឬលើកឡើងពីចំណុចគណនេយ្យភាព ដែលយើងមានកាតព្វកិច្ចតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។ នោះគឺជាអ្វីដែលគួរគិត ហើយក៏ប្រហែលជាឱកាសដ៏វែងឆ្ងាយ៕